Ένα ανθρωπολογικό σχόλιο

Δύο παράλληλες διατάξεις/ σωροί, στο έδαφος, από χαρτοσωλήνες ποικίλων μεγεθών και διαμέτρων, δύο αδρανείς στοίβες από πανομοιότυπα, μεγάλα και μικρά, αντικείμενα που ακινητούν και εγκυμονούν κάτι. Άραγε, αναρωτιέται ο επισκέπτης της εγκατάστασης, οι διαφορές διαμέτρου και μεγέθους των σωλήνων αναλογούν στην αξία τους, τη δράση τους, τη δύναμή τους όταν αυτή εκδηλωθεί, το «διαμέτρημά» τους; Μήπως έχουμε να κάνουμε με πρότυπα και μιμήσεις, ιδεώδεις μορφές και λύσεις ανάγκης επιβεβλημένες από τα πράγματα; Ιδανικά και συμβιβασμούς, ίσως; Τα μεγάλα γέννησαν τα μικρά ή μήπως και τα μεγάλα ήσαν κάποτε μικρά, που μεγάλωσαν, δυνάμωσαν και πάνω τους εναποτέθηκαν προστατευτικά τα μικρά;

Μαζί τους, ακούγονται ισχυρές μηχανικές εκπνοές, βίαια ξεσπάσματα ενέργειας, ηχητικά μετεικάσματα ανάκουστων εκρήξεων, σαν σύντομοι λυγμοί από βουβά κλάματα και αισθήματα που δεν μπορούν να κρυφτούν, ξανά και ξανά, σαν ανεξέλεγκτες γαιώδεις δυνάμεις που κάπου κάποτε πρέπει να εκδηλωθούν, να ξεσπάσουν, να βγουν στο φως, να ξεθυμάνουν, στιγμιαία αναλώματα ανεξάντλητων δυνατοτήτων. Οι αδρανείς χαρτοσωλήνες σιωπούν, αλλά εγκλείουν τους θορύβους, που εγκαταβιούν εκεί εν δυνάμει. Η σιωπή των στοιβαγμένων υλικών κρατά καλά κρυμμένα μυστικά, οι σωροί δεν απηχούν την ηχηρή δυνητικότητα που σοβεί, παρά γι’ αυτούς που ξέρουν. Αντικείμενα και ήχοι βρίσκονται σε διαφορά φάσης.

Όμως, η καλλιτεχνική εγκατάσταση τα συμπλέκει. Μικρά μεγάφωνα τοποθετημένα μέσα στους χαρτοσωλήνες εκπέμπουν τον ήχο που αυτοί παράγουν όταν γίνονται «σαϊτες» στα χέρια των «μπουλουκιών» της Φυτειάς, στην Καλαμάτα, κάθε Πάσχα. Το φυτίλι έχει ανάψει ο καλλιτέχνης, δρασκελώντας χωρικά και χρονικά όρια, καταργώντας την απόσταση μεταξύ δυναμικής ακινησίας και εκφραστικής κίνησης, συμπαραθέτοντας δύο χρονικές στιγμές των αντικειμένων, δύο διακριτές υποστάσεις τους με διαφορετικές ταχύτητες και δυναμικές, δύο κατά κανόνα ασύμπτωτες πραγματώσεις τους με διαφορετικούς χρονισμούς, δύο διακεκριμμένους τρόπους του είναι τους.

Οι πολλαπλές ασυμβατότητες, με κυρίαρχη την ασυμφωνία εικόνας και ήχου, σε συνδυασμό με την εικαστική ανάπλαση του διαμετρήματος και του μεγέθους των χαρτοσωλήνων των «σαϊτών», θεωρώ πως συνιστούν τον καλλιτεχνικό πυρήνα της εγκατάστασης και ένα καίριο σχόλιο πάνω στη χρήση και τη λειτουργία του ήχου στις καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις εν γένει. Την ίδια στιγμή, η ασυμφωνία εικόνας και ήχου συνδέεται στενά και με μια άλλη ασυμβατότητα που η εγκατάσταση σχολιάζει κριτικά, αλλά και λειτουργεί ως μεταφορά της στο επίπεδο του καλλιτεχνικού υλικού. Αναφέρομαι στην απόσταση που χωρίζει το μινιμαλιστικό, αν και ρητά ρεαλιστικό, αποτέλεσμα από την εμπειρική αφετηρία της εγκατάστασης.
Το «Ηχοτοπίο Φυτειά» θέτει το κρίσιμο ερώτημα του πώς χειρίζεται κανείς καλλιτεχνικά ένα υλικό με σαφείς λαογραφικές και βιωματικές αφετηρίες, πώς μεταπλάθει το υλικό της εμπειρικής παρατήρησης και καταγραφής σε καλλιτεχνικό γεγονός. Η εγκατάσταση του Παναγιώτη Βορριά, την ίδια στιγμή που αποτυπώνει ρεαλιστικά τα υλικά και ηχητικά στοιχεία του «σαϊτοπόλεμου», εθίμου με ισχυρές τοπικές και ιστορικο-μυθοποιητικές αναφορές, αποστασιοποιείται ριζικά απ’ αυτόν, παράγοντας ένα δυναμικό πεδίο οπτικο-ακουστικής αφαίρεσης και συμπύκνωσης, που αποκόπτει πλήρως τόσο το εικαστικό όσο και το ηχητικό υλικό από την εμπειρική του πηγή και μεταμορφώνει τα ρεαλιστικά ηχητικά συμβάντα ενός τοπικού ηχοτοπίου σε ηχητικά αντικείμενα βαθιάς ακρόασης.

Πάνος Πανόπουλος, Ιανουάριος 2015

Έκθεση: Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), Εκ νέου, μια νέα γενιά Ελλήνων καλλιτεχνών, επιμέλεια: Τίνα Πανδή, Δάφνη Δραγώνα, Δάφνη Βιτάλη, Αθήνα 2013